زین‌العابدین مازندرانی

اطلاعات فردی
نام کامل	زین العابدین بن مسلم بارفروشی حائری مازندرانی
تاریخ تولد	۱۲۲۴ق
محل زندگی	بابل،کربلا و نجف
تاریخ وفات	ذی قعده سال ۱۳۰۹ق
محل دفن	حرم امام حسین(ع)
شهر وفات	کربلا
اطلاعات علمی
استادان	سعید العلماء مازندرانی • صاحب جواهر • محمدحسین حائری اصفهانی • علی کاشف الغطاء • سید ابراهیم قزوینی • شیخ انصاری
شاگردان	دهکردی • ثقة الاسلام تبریزی • علی اکبر یزدی • سید ابراهیم تنکابنی قزوینی ابراهیم لکنهوی • تاج العلما • میرزا محمدتقی شیرازی
اجازه اجتهاد از	سعید العلماء مازندرانی• صاحب جواهر • سید ابراهیم قزوینی • شیخ انصاری
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	حمایت از خوجه‌های اثناعشری

برای دیگر کاربردها حائری را ببینید.

شیخ زین العابدین بن مسلم بارفروشی مازندرانی حائری (۱۲۲۴-۱۳۰۹ق)، از مراجع تقلید شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم قمری. سعید العلماء مازندرانی، صاحب جواهر و شیخ انصاری از مشهورترین اساتید او و دهکردی، ثقة الاسلام تبریزی و میرزا محمدتقی شیرازی از شاگردانش بودند. وی خوجه‌های اثناعشری را حمایت و هدایت می‌کرده است.

«ذخیرة المعاد» معروف به سؤال و جواب در علم فقه به زبان فارسی از آثار اوست که در هند و ایران بارها چاپ و منتشر شده است.

زندگینامه

تولد و نسب

زین العابدین حدوداً در سال ۱۲۲۴ق در مازندران و شهر بارفروش (بابل کنونی) به دنیا آمد. پدر او مسلم بارفروشی مازندرانی بود.

درگذشت

مازندرانی در ۱۶ ذی‌القعده سال ۱۳۰۹ق درگذشت و در باب قاضی الحاجات در صحن حرم امام حسین(ع) به خاک سپرده شد. البته در روز وفاتش اختلافاتی وجود دارد، برخی ۱۳، عده‌ای ۱۷ و برخی هم ۱۹ ذی قعده را ذکر کرده‌اند.
سید محسن امین نقل کرده که زین العابدین در شنبه به بیماری دچار شد و فردای آن روز از دنیا رفت.

زندگی علمی

اساتید

زین العابدین تحصیلات خود را در بارفروش آغاز کرد و در رجب ۱۲۵۰ق به کربلا و سپس در ۱۲۵۸ق به نجف سفر کرد. نقل شده که در این سفر استادش سعیدالعلماء هم وی را همراهی کرده است. برخی از اساتید وی که از ایشان اجازه روایت هم داشت، عبارت‌اند از:

شیخ جعفر حکمی
سعید العلماء مازندرانی شیخ عباس قمی گفته که زین العابدین از سعید العلماء صاحب اجازه بوده است.
سید ابراهیم قزوینی صاحب ضوابط در کربلا
شیخ انصاری، در نجف
شیخ محمد حسین حائری اصفهانی صاحب فصول
شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر
شیخ علی کاشف الغطاء

شاگردان

از شاگردان زین العابدین می‌توان به این اسامی اشاره کرد:

عبدالله مازندرانی (م ۱۳۳۰ق)
محمدحسن بارفروشی مازندرانی (م ۱۳۱۷ق)
میرزا محمد تقی شیرازی از زعمای انقلاب عراق
سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی
ابراهیم لکنهوی
تاج العلما از او اجازه روایت دریافت کرده است.
علی بن حسین خاقانی(م ۱۳۳۴ق)
ملا قادر حسین، (در گذشته در دهه ۱۸۹۰م)، طلبه‌ای هندی بود که نزد آیت الله مازندرانی در کربلا درس می‌خواند، به دستور ایشان در ۱۸۷۳ به بمبئی اعزام شد.
شعبان گیلانی
سید محمد حسینی لواسانی تهرانی
محمد بن سلیمان تنکابنی
میرزا علی بن موسی تبریزی معروف به ثقة الاسلام تبریزی
محمد بن محمد حسین خوانساری نجفی (م ۱۳۳۲ق)
محمد حسین فشارکی اصفهانی (م ۱۳۵۳ق)
سید جواد حسینی اصفهانی مشهور به خطیب هندی (م ۱۳۳۳ق)
ملا علی اکبر بن عبدالکریم یزدی
شیخ عبدالرحیم بن عبدالحسین اصفهانی حائری (م ۱۳۵۵ق)
سید محمد اصفهانی کاظمی (م ۱۳۵۵ق)
سید ابراهیم تنکابنی قزوینی (م ۱۳۲۴ق)

آثار

از وی آثاری چند برجای مانده است از جمله:

ذخیرة المعاد، معروف به سؤال جواب، در علم فقه و به فارسی نوشته شده است. این رساله به حواشی سید محمدکاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی و شیخ محمدحسین حائری (پسر شیخ زین‌العابدین) در هند و ایران بارها به چاپ رسیده است.
زینة العباد، به فارسی و عربی با حواشی آخوند خراسانی و همچنین دو رساله عملیه بزرگ و کوچک به نام زینة العباد الکبری و همچنین الصغری با حاشیه نگاری فرزندش شیخ حسین
رساله در مناسک حج
رساله در ارتداد
رساله‌ای در نماز
زادالعقبی (فتاوای شیخ زین العابدین که توسط سید محمدتقی موسوی هندی جمع شده است.)
تقریرات درس خارج اصول سید ابراهیم قزوینی
مفاتیح الجنان (رساله عملیه وی به زبان اردو)
زاد المتقین (رساله عملیه مطابق با فتوای وی و میرزای شیرازی)
شیخ زین العابدین مازندرانی در نامه‌هایی خطاب به بزرگان هند از میر حامد حسین و تألیفات او تجلیل می‌کرد. متن تقریظی از وی بر عبقات الانوار در جلد چهارم وقایع‌الایام آمده است.

مرجعیت

از او به عنوان مرجع تقلید بسیاری از شیعیان پس از وفات صاحب ضوابط، در عراق و ایران و هند یاد شده است رساله عملیه او بارها در آن زمان به چاپ رسیده است. کثرت مقلدان وی به قدری بود که به گفتۀ فشارکی، ملقب به «کعبه» و «قبله» بود. سید محسن امین که در سال ۱۳۰۸ق به عراق رفته، هنگام برشمردن علمای بزرگ و مراجع تقلید، زین العابدین مازندرانی را به عنوان مرجع بزرگ کربلا نام برده است.

حمایت از خوجه‌های اثناعشری

در پی دیدار و درخواست گروهی از خوجه‌های اثناعشری به رهبری دوجی جمال، از آیت الله مازندرانی مبنی بر فرستادن فردی روحانی به بمبئی، به دستور ایشان در ۱۸۷۳ ملا قادر حسین به بمبئی و در ۱۸۸۵ سید عبدالحسین مرعشی شوشتری به زنگبار اعزام شدند.

دیدگاه دیگران

شیخ عباس قمی در الکنی و الالقاب و فوائد الرضویه، آقا بزرگ تهرانی در طبقات اعلام الشیعه، تنکابنی در قصص العلماء، سید محسن امین در اعیان الشیعه، حرزالدین در معارف الرجال، معلم حبیب آبادی در مکارم الآثار،... او را به عبادت و زهد ستوده‌اند و با لقب «شیخ عابد ناسک» نام برده‌اند.

تنکابنی او را «در غایت زهد و تقوا» نوشته است. نقل شده که از مال و منال دنیا به شدت پرهیز داشت و خوراک او غالباً نان و سرکه و برنج بوده است. مواظبت او بر مستحبات و نوافل هم زبانزد بوده که کم‌تر کسی به پایش می‌رسید.

گفته‌اند او نزد ناصرالدین شاه دارای مقام و احترام بود و با پادرمیانی او در سفر به عتبات عالیات، حکومت عثمانی مازندرانی را از انجام سربازی اجباری معاف کرد.

فرزندان و خاندان

بیشتر پسران مازندرانی راه پدر را در پیش گرفتند و به مسلک روحانیت درآمدند:

شیخ حسین، پس از درگذشت پدر، جانشین او در مرجعیت شد.
شیخ علی ملقب به شیخ العراقین مؤلف فهرس الجواهر
شیخ محمد
شیخ عبدالله که برخلاف پدرش به مسلک صوفیه در آمد و از بزرگان مشایخ ایشان شد.

هایده حائری-بازیگر و کارگردان ایرانی-، دکتر طوسی حائری (۱۲۹۶-۱۳۷۵) همسر احمد شاملو و داوود رشیدی (۱۳۱۲-۱۳۹۵) بازیگر ایرانی از نوادگان مازندرانی هستند.

پانویس

↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۱؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳.
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۳، ص۸۴۴.
↑ حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۰۰.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ رکـ: انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۶۵.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص۳۳۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲.
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ قمی، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۳۰۸.
↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص۳۳۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۰۴.
↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص۳۳۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۱۷.
↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۶، صص۲۳۰-۲۳۱.
↑ لکهنوی، ج۲، ص۱۵۶-۱۵۷؛ صدرالافاضل، ص۳۶۶؛ حسینی، ج۱، ص۴۱۲
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ خاقانی، رجال خاقانی، ص۲۸؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۳۴۰؛ روغنی، شیعیان خوجه در آئینۀ تاریخ، ص۱۳۱
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ تنکابنی، ص۹،۲۴،۶۷،۷۳؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳
↑ حائری، مرآة الکتب، مقدمه صص۹ و ۱۱.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۰۵.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۳۳.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۸۸.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۳۸۲.
↑ حافظیان بابلی، رسائل فی درایة الحدیث، ج۲، ص۴۸۳.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۱۴.
↑ موسوعة مؤلفی الامامیه، ج۱، صص۱۲۵ و ۱۲۸.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۰، ص۲۰؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ رکـ: زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۶۵.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، ص۹۳.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، صص۹۳ و ۹۴.
↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۶۵.
↑
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۵، ص۵۶.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۱۶.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۱.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۳۰۲.
↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، ص۶.
↑
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۵۸۶؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵
↑ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۳، ص۸۴۵.
↑ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۳.
↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۳۴۰؛ روغنی، شیعیان خوجه در آئینۀ تاریخ، ص۱۳۱
↑ عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۲۹۶
↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵، ۵۸۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۳، ص۸۴۴؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲.
↑ تنکابنی، قصص العلماء، ص۱۳۷.
↑ مختاری، سیمای فرزانگان، ص۳۵۸؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.
↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۵۸۶، ص۸۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶.
↑ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶.
↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۴.
↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۴.
↑ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶.

منابع

آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، تعلیقات: سید عبدالعزیز طباطبایی، دارالمرتضی، مشهد، ۱۴۰۴ق.
امین، محسن، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق /۱۹۸۳م.
انصاری، مرتضی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، فارس الحجاز، قم، ۱۳۸۴ش.
ثقة الاسلام تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، چاپ محمدعلی حائری، قم ۱۴۱۴.
حافظیان بابلی، ابوالفضل، رسائل فی درایة الحدیث، دارالحدیث، قم، ۱۴۲۵ق.
حبیب‌آبادی، محمد علی، مکارم الآثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، نفایس مخطوطات اصفهان، اصفهان، ۱۳۶۴ش.
حرزالدین، محمد، معارف الذجال فی تراجم العلماء و الادباء، تعلیق محمد حسین حرزالدین، منشورات مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۵ق.
حسینی اشکوری، احمد، تراجم الرجال، مجموعه تراجم لاعلام اکثرهم مغمورون تنشر موادها التاریخیه لاول مره، دلیل ما، قم.
حسینی، احمد، تراجم الرجال، قم، ۱۴۱۴ق.
خاقانی، علی، رجال الخاقانی، تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
روغنی، زهرا، شیعیان خوجه در آینه تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۸۷ش.
زرکلی، الاعلام قاموس تراجم الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، دارالعلم للملایین، بیروت، ۱۹۸۹م.
صدرالافاضل، مرتضی حسین، مطلع انوار، کراچی، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
عرب احمدی، امیربهرام، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، موسسه شیعه شناسی، قم، ۱۳۸۹ش.
لکهنوی، محمدمهدی، نجوم السماء، قم، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
مختاری، رضا، سیمای فرزانگان، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۴ش.
مدرس تبریزی، ریحانة الادب، انتشارات خیام، تهران، ۱۳۶۹ش.
مؤسوعة مؤلفی الامامیه، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.

پیوند به بیرون

[1] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۱؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳.

[2] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۳، ص۸۴۴.

[3] حائری، روزشمار شمسی، ۱۳۸۶ش، ص۲۰۰.

[4] امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ رکـ: انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۶۵.

[5] امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[6] امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[7] قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص۳۳۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[8] حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰.

[9] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲.

[10] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[11] قمی، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۳۰۸.

[12] قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص۳۳۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[13] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[14] امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۰۴.

[15] قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص۳۳۳؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ حسینی اشکوری، تراجم الرجال، ج۱، ص۳۸۰؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[16] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[17] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[18] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[19] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[20] امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۱۷.

[21] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۲۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۶، صص۲۳۰-۲۳۱.

[22] لکهنوی، ج۲، ص۱۵۶-۱۵۷؛ صدرالافاضل، ص۳۶۶؛ حسینی، ج۱، ص۴۱۲

[23] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ خاقانی، رجال خاقانی، ص۲۸؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[24] عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۳۴۰؛ روغنی، شیعیان خوجه در آئینۀ تاریخ، ص۱۳۱

[25] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[26] تنکابنی، ص۹،۲۴،۶۷،۷۳؛ تبریزی خیابانی، ص۱۳

[27] حائری، مرآة الکتب، مقدمه صص۹ و ۱۱.

[28] امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۰۵.

[29] امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۲۳۳.

[30] امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۲۸۸.

[31] آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۳۸۲.

[32] حافظیان بابلی، رسائل فی درایة الحدیث، ج۲، ص۴۸۳.

[33] امین، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۱۴.

[34] موسوعة مؤلفی الامامیه، ج۱، صص۱۲۵ و ۱۲۸.

[35] آقابزرگ، الذریعه، ج۱۰، ص۲۰؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۵؛ رکـ: زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۶۵.

[36] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، ص۹۳.

[37] آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، صص۹۳ و ۹۴.

[38] مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۶۵.

[39] ↑

[40] آقابزرگ، الذریعه، ج۱۵، ص۵۶.

[41] آقابزرگ، الذریعه، ج۱۱، ص۲۱۶.

[42] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۱.

[43] آقابزرگ، الذریعه، ج۲۱، ص۳۰۲.

[44] آقابزرگ، الذریعه، ج۱۲، ص۶.

[45] ↑

[46] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۵۸۶؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۳؛

[47] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵

[48] معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۳، ص۸۴۵.

[49] امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۳.

[50] عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۳۴۰؛ روغنی، شیعیان خوجه در آئینۀ تاریخ، ص۱۳۱

[51] عرب احمدی، شیعیان خوجه اثناعشری در گستره جهان، ص۲۹۶

[52] قمی، فوائد الرضویه، ج۱، ص؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷؛ آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵، ۵۸۶؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۳، ص۸۴۴؛ حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۲.

[53] تنکابنی، قصص العلماء، ص۱۳۷.

[54] مختاری، سیمای فرزانگان، ص۳۵۸؛ امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۱۶۷.

[55] حرزالدین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۳۳.

[56] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۵۸۶، ص۸۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶.

[57] آقابزرگ، طبقات، ج۱، ص۸۰۵؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶.

[58] مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۴.

[59] مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶؛ انصاری، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ص۲۷۴.

[60] مدرس تبریزی، ریحانة الادب، ج۵، ص۱۴۶.

کربلا
مکان‌ها	حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • تل زینبیه • خیمه‌گاه • مرقد حر بن یزید ریاحی • کف‌العباس • گودال قتلگاه • حائر حسینی • غاضریه • نینوا • فرات • نهر علقمه • بین‌الحرمین • طف • مقام امام زمان(ع) • مقام امام جعفر صادق(ع) • نواویس
وقایع	قیام امام حسین(ع) • واقعه کربلا • تخریب حرم امام حسین(ع) • انتفاضه شعبانیه
مراجع تقلید	زین‌العابدین مازندرانی • محمدباقر بهبهانی • سید محمد حسینی شیرازی • محمدتقی شیرازی • سید محمدتقی مدرسی
وابسته	مدفونان در کربلا • شهدای کربلا • حوزه علمیه کربلا • تسبیح تربت • تربت کربلا • زیارت امام حسین(ع) • مدفونان در حرم امام حسین(ع) • عزاداری طویریج • مدفونان در حرم حضرت عباس(ع)

خوجه‌های اثناعشری
گستره جغرافیایی	هند • تانزانیا • زنگبار • کنیا • دارالسلام • آروشا • دودوما • پاکستان • اوگاندا • ماداگاسکار • بمبئی • بیرمنگام • کراچی • انگلستان • لندن
نهادها	فدراسیون جهانی • سازمان بلال مسلم میشن • سازمان ویپاز • فدراسیون آفریقا
شخصیت‌ها	دیوجی جمال • ملا اصغر • حاجی ناجی • محمدعلی جناح • سید اختر رضوی • ملا قادر حسین • عبدالعزیز ساچادینا
مرتبط	زین‌العابدین مازندرانی • سید عبدالحسین مرعشی • سید حسین شوشتری • سید محمدحسین ناشر الاسلام • سید محمدمهدی شوشتری • ابوالقاسم نجفی • خوجه

فقیهان شیعه (قرن ۱۴ قمری) بر اساس سال درگذشت
ساکن ایران	احمد خوئینی(۱۳۰۷ق) • سید محمدباقر خوانساری(۱۳۱۳ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی(۱۳۱۳ق) • محمدباقر فشارکی(۱۳۱۴ق) • سید محمد فشارکی(١٣١۶ق) • محمد اشرفی مازندرانی (حجت اشرفی)(۱۳۱۵ق) • ابوالفضل تهرانی(۱۳۱۷ق) • سید محمدهاشم خوانساری(۱۳۱۸ق) • محمدحسن آشتیانی(۱۳۱۹ق) • سید محمدمهدی خوانساری(۱۳۲۴ق) • حبیب‌الله خویی(۱۳۲۴ق) • حسنعلی تهرانی(۱۳۲۵ق) • شیخ فضل‌الله نوری(۱۳۲۷ق) • حبیب خراسانی(۱۳۲۷ق) • قربانعلی زنجانی(۱۳۲۸ق) • محمد شفیع بوشهری(۱۳۲۹ق) • محمدتقی آقانجفی اصفهانی(۱۳۳۲ق) • حبیب‌الله شریف کاشانی(۱۳۴۰ق) • محمد ارباب قمی(۱۳۴۱ق) • سید محمدباقر درچه‌ای(۱۳۴۲ق) • جواد ملکی تبریزی(۱۳۴۳ق) • نورالله نجفی اصفهانی(۱۳۴۶ق) • صادق آقا تبریزی(۱۳۵۱ق) • محمدباقر آیتی(۱۳۵۲ق) • سید ابوالقاسم دهکردی(۱۳۵۳ق) • عبدالکریم حائری یزدی(۱۳۵۵ق) • سید ابوالحسن انگجی تبریزی(۱۳۵۷ق) • سید حسن مدرس(۱۳۵۷ق) • ابوعبدالله زنجانی(۱۳۶۰ق) • محمدرضا مسجدشاهی(۱۳٦٢ق) • آقا نجفی قوچانی(۱۳۶۳ق) • یحیی خویی(۱۳۶۴ق) • مهدی اصفهانی(۱۳۶۵ق) • میرزا محمد فیض قمی (۱۳۷۰ق) • سید محمدتقی خوانساری(۱۳۷۱ق) • عبدالکریم بن ابراهیم خوئینی زنجانی(۱۳۷۱ق) • سید محمد حجت کوه‌کمری(۱۳۷۲ق) • مهدی آشتیانی(۱۳۷۲ق) • سید صدرالدین صدر(۱۳۷۳ق) • محمدجواد انصاری همدانی(۱۳۷۹ق) • سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۳۸۰ق) • فاضل تونی(۱۳۸۰ق) • سید ابوالقاسم کاشانی(١٣٨١ق) • سید محمد بهبهانی(۱۳۸۳ق) • سید محمد محقق داماد(۱۳۸۸ق) • محمدتقی آملی(۱۳۹۱ق) • محمدصالح حائری مازندرانی(۱۳۹۱ق) • سید احمد شبیری زنجانی(۱۳۹۳ق) • ابوالحسن شعرانی(۱۳۹۳ق) • سید ابوالحسن رفیعی قزوینی(۱۳۹۵ق) • سید محمدهادی میلانی(۱۳۹۵ق) • میرزا احمد آشتیانی(۱۳۹۵ق) • رحیم ارباب(۱۳۹۶ق) • علی معصومی همدانی(۱۳۹۸ق) • عبدالرحیم ربانی شیرازی(۱۴۰۱ق) • سید محمدحسین طباطبائی(۱۴۰۲ق) • سید عبدالحسین دستغیب(۱۴۰۲ق) • سید اسدالله مدنی(۱۴۰۲ق) • محمد صدوقی(۱۴۰۲ق) • عطاءالله اشرفی اصفهانی(۱۴۰۲ق) • سیده نصرت امین(۱۴۰۳ق) • سید محمدکاظم شریعتمداری(۱۴۰۶ق)
ساکن عراق	زین‌العابدین مازندرانی(۱۳۰۹ق) • حسین‌قلی همدانی(۱۳۱۱ق) • سیدمحمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی)(۱۳۱۲ق) • سیدمحمدحسین شهرستانی (شهرستانی ثانی)(۱۳۱۵ق) • محمدحسن مامقانی(۱۳۲۰ق) • محمدهادی تهرانی(۱۳۲۱ق) • محمدطه نجف(۱۳۲۳ق) • حسین خلیلی تهرانی(۱۳۲۶ق) • محمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی)(۱۳۲۹ق) • عبدالله مازندرانی(۱۳۳۰ق) • سید محمدسعید حبوبی (حَبّوبی کبیر)(۱۳۳۳ق) • سید اسماعیل صدر(۱۳۳۸ق) • سید علی داماد(۱۳۳۶ق) • سید محمدکاظم طباطبایی(۱۳۳۷ق) • محمدتقی شیرازی (میرزای دوم)(۱۳۳۸ق) • فتح‌الله غروی اصفهانی (شیخ الشریعة)(۱۳۳۹ق) • مهدی خالصی(۱۳۴۳ق) • ابوتراب خوانساری(۱۳۴۶ق) • شعبان گیلانی(۱۳۴۸ق) • سید حسن صدر(۱۳۵۴ق) • محمدحسین نائینی(۱۳۵۵ق) • ابوالحسن مشکینی(۱۳۵۸ق) • محمدحسین غروی اصفهانی(۱۳۶۱ق) • آقا ضیاء عراقی(۱۳۶۱ق) • سید ابوالحسن اصفهانی(۱۳۶۵ق) • محمد حرزالدین(۱۳۶۵ق) • سید علی قاضی طباطبایی(۱۳۶۶ق) • محمدحسین کاشف‌الغطاء(۱۳۷۳ق) • سید حسین آل‌علی شاهرودی(۱۳۷۳ق) • محمدحسن مظفر(۱۳۷۵ق) • سید عبدالحسین شرف‌الدین(۱۳۷۷ق) • سید جمال‌الدین گلپایگانی(۱۳۷۷ق) • محمدعلی غروی اردوبادی(۱۳۸۰ق) •سیدمحمدحسن حائری(۱۳۸۰ق) • سید عبدالهادی شیرازی(۱۳۸۲ق) • محمدرضا مظفر(۱۳۸۳ق) • محمد خالصی‌زاده(۱۳۸۳ق) • آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) • عبدالحسین امینی(۱۳۹۰ق) • سید محسن حکیم (۱۳۹۰ق) • سید محمود حسینی شاهرودی(۱۳۹۴ق) • حسین حلی(۱۳۹۴ق) • سید حسن موسوی بجنوردی(۱۳۹۶ق) • سید مصطفی خمینی(۱۳۹۷ق) • سید محمدباقر صدر(۱۴۰۰ق)
ساکن هند	سیدعلی‌محمد نقوی (تاج‌العلماء)(۱۳۱۲ق)
ساکن عربستان	علی بن حسنعلی خنیزی(۱۳۶۲ق) • علی بن حسن خنیزی(۱۳۶۳ق)
ساکن سوریه	سید محسن امین(۱۳۷۱ق)
ساکن افغانستان	سید محمدسرور واعظ بهسودی(۱۳۹۸ق)
/ / / /